Merve Bayer - Merve Bayer

ÇOCUĞUNUZUN DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ ENDİŞELİ MİSİNİZ?

Çocuklarda sağlıklı dil gelişimini bebeklik döneminden itibaren gözlemleyebilmemize olanak sağlayan belirli kriterler vardır.  Dil bilimcilere göre bebekler daha doğmadan önce dili anlamak konuşmak üzere programlanarak dünyaya gelirler. Nasıl ki kuşlar uçmak için , balıklar yüzmek için dünyaya geliyorlarsa ve tabiatlarında varsa konuşma becerisi de bebekler için doğal bir şekilde mevcuttur. Hangi şekilde ve hangi ortamda olursa olsun etrafında konuşulduğu sürece bebekler konuşmayı öğrenirler. Dünyanın neresinde olursa olsun ve hangi dil konuşulursa konuşulsun çocuklar doğumlarından itibaren ilk yıl içerisinde tüm sesleri üretebilir, iki ve dört yaş arasında konuşmayı öğrenirler. Hatta dil ve sinir bilimci E.H. Lenneberg’e göre dünyanın neresinde olursa olsun anadilini ilk on yıl içinde öğrenemeyen bireyler daha sonrasında da dili öğrenememektedirler.

Bebekler ilk iki ve üç hafta içinde değişik şekillerde ağlamaya ve farklı şekillerde sesler çıkarmaya başlarlar. Doğumlarından itibaren daha birkaç gün içinde tüm sesler arasından annelerinin sesini ayırt edebilir, b,d,p,t seslerine duyarlılık gösterirler. İki Aylık dönemde agulama ve ünlü sesler (“ooooo” gibi…) ortaya çıkar.4 ve 8 ay arası oldukları dönemde sesleri iyice ayırt etmeye başlar, ses oyunları oynamaktan keyif alırlar ve seslere tepki verirler. Duydukları sesleri taklit etmeye 6 aylık olduğu dönemde başlarlar.8 aylıktan itibaren hecelemeye başlarlar.

9 aylık olduğu dönemde elini uzatma, verme, işaret etme ve gösterme hareketleri de yaparlar.  Yine 8-12 Aylık olduğu dönem içinde yavaş yavaş ortalama 11 aylık olduğu dönemde kelimeleri taklit etmeye başlar ki bu beceri bebeklerin dil gelişiminin olumlu yönde ilerlediğine dair bir belirti ve sosyal becerileri kazanmasına dair çok önemli bir belirleyicidir. Bir yaşına geldiğinde bebekler artık ilk kelimelerini çıkarmaya başlar, söylenen kelime ve cümlelerin anlamlarını anlarlar.

 1 yaşında ilk sözcükler kullanılmaya başlar (isimler anne, abi, baba gibi )  ve al, ver, git, bak gibi eylem bildiren kelimeler) ve 2 yaş civarında iki kelimeden oluşan cümleler kurmaya, olumsuz cümle kalıpları ve soru cümlesi kalıplarını kullanmaya başlarlar.

2 ve 3 yaş arasında artık en az üç kelimeden oluşan cümleler kurmaya başlamıştır. Kelime dağarcığı giderek genişlemektedir. 3. yaşın sonuna geldiğinde ortalama 400-500 kelime bilir. 4 yaşına geldiğinde artık kendisine sorulan sorulara doğru yanıtlar verebilir. Farklı konular üzerine konuşarak ilerleyebilir. Kendi kendine konuşarak sorunlarını çözebilir ve gerektiğinde kendini yatıştırabilir. 5 yaşından itibaren neden, nasıl, nerede, niçin, kim gibi soru kalıplarını kullanarak sorular sorabilir, duygu ve düşüncelerini bağlaçları dahi kullanarak ifade edebilir.( Çünkü, ama, bu yüzden, henüz, daha, ama… gibi)

3-5 Yaş arasındaki dönemde  soru sorulduğunda gerekli cevabı verir. Konuşurken konuları değiştirebilir. Kendi kendine soru-cevap diyalogları oluşturur. Sorunları çözebilmek ya da istediği cevaplara ulaşabilmek için kendi kendine konuşabilir. Bir fikri bir cümleye indirebilir ve “Neden” ve “Niçin” soruları sorabilir. 4.5 yaşına geldiğinde neden sonuç ilişkisi kurabilir hale gelir (Susadığında ne yaparsın? Su içerim gibi…)

 5-6 Yaş Dili kullanmada pek fazla sorunu kalmamıştır. Edilgen yapılı cümleler kurabilir. “Çünkü”, “Bu nedenle”, “Sonra”, “Ama”, “Sadece”, “Hala”, “Henüz”, “Çoktan” gibi sözcükler kullanarak duygu, istek ve düşüncelerini ifade edebilir. Dinlediği bir hikayeyi veya gördüğü bir olayı rahatlıkla kelimelere dökebilir.

Bebeklik döneminde konuşulan dildeki sesleri ayırt etme ve ses oyunları, taklit etme ile başlayan yolculuk çocukluk döneminde konuşmaya dönüşür. Tüm bu sağlam genetik alt yapıya ve konuşmaya zemin hazırlayan sosyal ve çevresel etkenlere rağmen dil ve konuşma becerilerinde gecikme ve sorunlar neden olur?

DİL VE KONUŞMA BECERİLERİNDE GECİKME BAZI SORUNLARIN HABERCİSİ OLABİLİR. BU SORUNLAR:

Zihinsel Engel

Gelişimsel Problemler

İşitme Problemleri

Algısal Problemler,

Beyin ve Kafa Travmaları

Gecikmiş Konuşma

Otizm

Psikososyal Yoksunluk ve Çift Dil Kullanımı

Selektif Mutizm (Seçiçi Konuşmazlık)

Kalıtsal ve Genetik Yatkınlık

Özgün Dil Bozukluğu gibi nedenlerden kaynaklanıyor olabilir.

DİL GELİŞMİ KAÇ YAŞA KADAR DEVAM EDER?

Dil gelişimi zihinsel gelişime paralel olarak yaklaşık 10 yaşına kadar devam etmektedir.

DİL GELİŞİMİNİ HANGİ FAKTÖRLER OLUMSUZ YÖNDE ETKİLER?

• Zihinsel gelişiminin yaşıtlarından geride olması alıcı ve ifade edici dil becerilerinde zorluk yaşanmasına neden olur. Bunun yanı sıra nörolojik, organik problemler ve çocuğun yaşadığı uzun süreli ve zorlu sağlık problemleri de dil gelişimine ket vurur.
• Çocukla yeterli düzeyde ilgilenilmiyor, kitap okunmuyor, yetişkinler ona ilgi ve alaka göstermiyor ve oyun oynamıyorsa çocuğun konuşma becerileri gelişmez. Ailenin ilgi merkezi olan çocuklar yaşıtlarına göre daha erken ve daha başarılı şekilde konuşurlar.
• Çocuğun yanında dil yetişkinler tarafından kullanılmıyorsa da gelişmez.
• Çocuğun yanında aile ortamında sürekli tartışma ve kavganın olması, tartışırken sürekli dilin kullanılması çocukların konuşmaya ve iletişime karşı olumsuz bir tavır geliştirmelerine neden olan ruhsal temelli sebeplerdendir.
• Duygusal yönde yaşadığı çatışmalar da dil kullanımını olumsuz etkiler. ( Kardeşin doğumu, ortam değişimi, ebeveynlerin ayrılması ya da kaybı gibi travmatik durum ve yaşantılar dilin kullanımını olumsuz yönde etkiler.)
• Aşırı korumacı ve kollayıcı ebeveyn tutumu sonucunda çocuğun konuşmak yerine jest ve mimiklerle kendini ifade etmesine olanak sunmak, leb demeden leblebiyi anlamak da ifade edici dil becerilerinin gelişmesinde büyük bir engeldir.
• Tablet, bilgisayar ve telefon gibi teknolojik aletlere sürekli ve sık bir biçimde tek taraflı bir uyaran kanalı olarak maruz kalınması dil gelişimini olumsuz etkiler.

 

DİL GELİŞİMİNDE KRİTİK OLAN DÖNEMLER NE ZAMANDIR?

3 Aylık bebeklikten ergenliğe kadar olan geniş bir dönem yelpazesi dil gelişimi için çok önemli bir dönemdir. 5 yaşına gelen her çocuğun ana diline tam olarak hakim olması beklenir.

DİL GELİŞİMİ NEDEN ÇOK ÖNEMLİDİR?

Dil gelişimi bilişsel gelişim içinde kilit roldedir. Bilişsel gelişimin iyi olması öğrenme, problem çözme, dünyayı anlama ve anlamlandırmada en gerekli gelişim alanıdır ayrıca sosyalleşme, sağlıklı ve mutlu şekilde topluma uyum sağlama, kendini ifade edebilme, sağlıklı ve mutlu bir birey olabilmeyi sağlar. Dil Gelişimi ve Bilişsel gelişim birbirinin tamamlayıcısıdır.

ÇOCUĞUNUZUN DİL GELİŞİMİNİ DESTEKLEMEK İÇİN NELER YAPABİLİRSİNİZ?

Öncelikle bebeklikten itibaren çocuğunuzla sürekli konuşun...

Onu konuşmaya zorlamayın, baskıcı bir tutum sergilemeyin…(Bir kelimeyi tekrar tekrar doğru söyleyene kadar söyletmek ya da öğrenmekte zorlanıyorsa anlamını tekrar tekrar sormak gibi…)

Kelimelere, nesnelere ve durumlara isim takmayın ya da farklı bir şekilde isimlendirmeyin, mutlaka doğru şekilde ifade edin.(Örn: Su yerine sizde buuv demeyin)

Mutlaka birlikte kitap okuyun, kitap ile ilgili detayları konuşun… (Kitaplar mutlaka yaş ve gelişim düzeylerine uygun olsun.)

Bilmece, şiir, tekerlemelerden yararlanın, jest ve mimiklerin kopyalandığı oyunlar oynayın, birlikte şarkılar söyleyin.

Tablet, telefon ve bilgisayar kullanımını durdurun…Teknolojik aletler karşılıklı iletişim kurma becerisi ve dil kazanımında çok önemli bir etken olan sosyalleşme becerilerinin en büyük düşmanıdır…